نبرد جلولا نام یکی از جنگ های مهم ایرانیان با اعراب در سال ۶۳۷ میلادی است. جنگ جلولا در محلی به نام جلولا اتفاق افتاده و به همین خاطر این جنگ موسوم به جنگ جلولا شد.
پس سقوط شهر افسانه ای کتسپون (تیسپون)، یزدگرد سوم و اشراف زادگان ایرانی تیسپون را ترک کرده و به طرف شهری به نام حلوان رهسپار شدند تا فرصت آن را داشته باشند تا مقدمات ادامۀ جنگ با مسلمانان را فراهم آورند، و بتوانند ایالت های از دست رفته و از همه مهم تر پایتخت را باز پس گیرند.
اما در این سوی میدان سعد بن ابی قاص سردار سپاه مسلمانان پس از آگاهی یافتن از این عمل پادشاه ایران، کس نزد خلیفه مسلمانان فرستاد و از او کسب تکلیف کرد. عمر خلیفه مسلمانان نیز به وی دستور داد تا وی در تیسپون بماند و در عوض برادر زاداه اش هاشم بن عتبه را سپاهیان اسلام به تعقیب پادشاه ایران برود. به خاطر همین قعقاع بن عمر از طرف سعد ماموریت یافت تا با قسمتی از سپاه تازی ها به عنوان مقدمه سپاه در پیشاپیش سپاهی که قرار بود به فرماندهی هاشم بن عتبه عازم حلوان شود، حرکت کند.
سعد وقاص به تصور اینکه یزدگرد پادشاه ایران در حلوان است این نیرو را به حلوان فرستاد. اما پادشاه ایران حلوان را ترک کرده بود. در پاییز سال ۶۳۷ میلادی فرمانداران چند ایالت ایران برای جبران شکست قادسیه و از دست دادن تیسپون، قلعه ای مستحکم و تسخیر ناپذیر جلولا گرد هم آمدند. فرماندهی این نیروها بر عهده کسی جز مهران، فرماندار شهر راگا (ری) نبود. خاندان مهران از دیرباز در دستگاه ساسانیان خدمت می کردند و یکی از خاندان های بزرگ آن دوران به شمار می رفتند و مهران فرمانده سپاه جلولا نیز از همین خاندان بود. مهران در جلولا چیزی در حدود ۴ هزار تن سوار و پیاده پارسی در اختیار داشت.
سپاهیان تحت فرماندهی هاشم بن عتبه که به دستور سعد وقاص به طرف حلوان در حرکت بودند در مسیر خود در جلولا با تعجب با نیروهای ایرانی رو به رو شدند. چون ایرانیان به تعداد بیشمار سپاهیان مسلمانان پی بردند بهتر آن دیدند تا در دژ جلولا حصاری بشوند و جنگ را در بالای حصارهای بلند و مستحکم جلولا ادامه دهند. مسلمانان نیز با حصاری شدن ایرانیان، دژ را مانند نگین یک انگشتر در میان گرفته و آن را به محاصره درآوردند. ایرانیان که در دژ در بالای حصارهای بلند دژ جلولا می جنگیدند به وسیله دسته های اعزامی از شهر حلوان پشتیبانی کامل می شدند و گهگاهی هم با شجاعت از دژ بیرون آمده و با دشمن خود می جنگیدند.
با به درازا کشیده شدن محاصره دژ دسته ای دیگر از سپاهیان عرب به کمک دسته های پیشین آمدند و تعداد سپاهیان مسلمانان به بیش از ۴۰ هزار نفر رسید ولی با این وجود سپاهیان ایران به خوبی از خود دفاع می کردند و محاصره دژ به بیش از سه ماه رسید.
با طولانی شدن محاصره قلعه و کمبود آذوقه و آب در دژ مهران تصمیم گرفت که از دژ بیرون آمده و مستقیما با سپاه عرب بجنگد و عاقبت سپاه کوچک ایران از دژ بیرون آمدند و طی نبردی شدید با اعراب گروه بسیاری از مسلمانان را بر خاک هلاک افکندند و جنگ با اینکه تعداد سپاه مسلمانان چندین برابر تعداد ایرانیان بود، اما برتری ازآنِ سپاه ایران بود و تنها در عرض چند ساعت توانستند تلفات بسیار سنگینی بر سپاه مسلمانان وارد آورند. اما در اینجا هم بخت از روی ایرانیان روی برتافت و ناگهان گرد خاک عظیمی از جانب مقابل بر آنها وزیدن گرفت و دنیا را در چشمان ایرانیان تیره و تار ساخت و موجبات ضعف سپاه ایران و پیروزی مسلمانان را فراهم آورد و همچون جنگ قادسیه بار دگر طوفان های ریگ به مدد اعراب آمده و باعث شکستی دیگر برای سپاه ساسانی شد. سپاه ایران که دچار آشفتگی و از هم پاشیدگی عجیبی پس از طوفان ریگ شده بود با دستور مهران دست به عقب نشینی زده و به سوی شهر حلوان عقب نشستند.
مسلمانان پس از این پیروزی دژ جلولا را که بدون مدافع مانده بود را تصرف کردند، و در تعقیب ایرانیان به شهر حلوان رسیدند در آنجا هم نبردی بسیار سهمگین میان سپاه بی روحیه ایران و مسلمانان درگرفت. سربازان ایرانی بی آن که روحیه ای برای ادامه نبرد داشته باشند جنگی را ادامه دادند که سرانجام آن به جز تیره روزی، تباهی و شکست نبود. در این جنگ هم بسیاری از سربازان ایرانی از جمله سردار بزرگ ایران مهران” در راه دفاع از میهن جان باختند. مسلمانان پس از این پیروزی وارد شهر حلوان شدند و دست به تاراج گشودند و غنائم بسیار زیادی نصیب مسلمانان شد. به نوشته مورخان سهم هر سپاهی عرب از غنائم پس از ارسال خمس آن به مدینه بیش از ۱۰۰۰ درهم بود.
شکست در جلولا و از دست رفتن یکی از پایگاه های مهم ایرانیان در حلوان دولت ایران را بیش از پیش در تنگنا و سختی قرار داد. یزدگرد سوم هم پس از آگاهی از شکست جلولا تصمیم گرفت که دست به یک نبرد قطعی بزند.
روی هم رفته سلسلۀ سلوکیان نه تنها موفق به سامان دادن امپراتوری اسکندر نشد، بلکه با حکومت آشفته و رو به ضعف خود رفته رفته اسباب کمرنگ شدن و سرانجام از هم پاشیدن امپراتوری اسکندر را فراهم آورد و ثابت کرد که ردای حکومت بزرگ و گسترده و چند ملیتی هخامنشیان برایش بسیار گشاد است!
تنها در مدتی کمتر از یک قرن از آن همه هیاهویی که اسکندر به راه انداخته بود، چیزی به جز صحبت و یاد آنان در خاطر مردمان باقی نماند و سلسله سلوکی که پس از مرگ اسکندر تشکیل شد نیز دیری نپایید و در اندک مدتی مغلوب دو قدرت جوان یعنی اشکانیان و روم شد.
ما برای بررسی علل ناکامی اسکندریان در ایران با کمبود منبع رودررو هستیم. با این همه کسی که به تاریخ حملۀ اسکندر به ایران و تاریخ جانشینان او می پردازد، بی درنگ می تواند برای این ناکامی دو دلیل عمده بیابد: بریدن شگفت انگیز پیوند اسکندر و اسکندریان از سرزمین مادری خود یعنی مقدونیه و یونان و دوم خونسردی و بی تفاوتی کشنده و از پای در آورندۀ ایرانیان در رویارویی با تازش بیگانگان. این خصیصه در تاریخ پس از اسکندریان نیز بارها نقش تعیین کنندۀ خود را بازی کرده است. دربارۀ نتیجۀ حملۀ عرب ها، سلجوقیان، مغول ها و تیموریان به ایران به کفایت سخن رفته است و در اینجا اشاره به آن ملال آور خواهد بود. ایرانیان با فرمانروایان نامیمون خود نیز همواره از این خصیصۀ خود استفاده کرده اند.
شگفت انگیز است که از آن همه کوشش برای هلنی کردن فرهنگ ایرانی در زمان اسکندریان، به زحمت می توان نشانی یافت و از آن همه اسکندریه هایی که در خاک ایران ساخته شده بودند نه اسکندرون، چهارمین بندر مهم ترکیه، بر جای مانده است و نه اسکندریه، دومین شهر بزرگ مصر. ما دیروز به جای این که چیزی از اسکندر بگیریم او را در افسانه های خود به مقام مقدسی فرستاده ایم و امروز تنها به زحمت می توان گمان برد که سولوقون یا سولقون تهران یکی از سلوکیه های جانشینان اسکندر باشد.
این هم ناگفته نماند که آسیای صغیر باستان نیز به رغم حضور چشمگیر و درازمدت یونانیان در آنجا چندان تاثیری از یونان نپذیرفت که بتوان از آن به نام یک تحول فرهنگی یاد کرد. در یک مقایسۀ گذرا شاید بتوان به حضور ایرانیان در آسیای مرکزی، آسیای صغیر، آسیای مقدم، قفقاز، بخش هایی از شبه قارۀ هند و باریکۀ غربی چین و نیمی از ترکستان اشاره کرد. در همۀ این سرزمین ها بی درنگ در می یابیم که ایرانیان روزگاری در آنجا ها حضور داشته اند. دست کم یک سوم از نام های آبادی های برخی از این سرزمین ها ایرانی است، بگذریم از یادگاری های فرهنگی.
شگفت انگیز است که حتی اروپاییان واژه های ناو” و لنگر” را به جای این که از یونانیان دریانورد بیاموزند از ما گرفته اند. بماند که یونانیان از حدود ۵۰۰ پیش از میلاد ادب مکتوب دارند و ما تازه، پس از آغازی ناچیز در زمان انوشیروان، و پس از اسلام به طور جدی، دارای ادب مکتوب شده ایم.
سلوکیان حدود ۸۰ سال بر ایران حکومت کردند تا اینکه اشکانیان به سرکردگی اشک بر علیه سلوکیان دست به قیام زد و این آغازی بود بر پایان سلوکیان و یونانیان در ایران.
در دوران باستان در مورد کودکان چه فکری می شده و با آنها چطور رفتار می شده؟ زندگی آنها چه مقدار با کودکان امروز متفاوت بوده است؟ چطور آنها تربیت می شدند و آموزش می دیدند که چطور رفتار کنند؟ تاریخ دوران کودکی در ایران باستان زیاد مورد توجه قرار نگرفته است. این به این دلیل می باشد که اطلاعات بسیار اندکی در دست است. …
کودکان دنیای باستان چطور؟ والدین در عهد باستان چه روابط عاطفی با فرزندانشان داشته اند؟ آریس مطرح کرده است که در جوامع پیش مدرن حدود نیمی از کودکان متولد شده هرگز به بزرگسالی نمی رسیدند، بنابراین پیوندهای عاطفی با کودکان در مقایسه با امروز به مراتب دارای اهمیت کمتری بوده است. از دهه ۱۹۶۰ مطالعات بیشتری به ویژه در مورد جنبه های مختلف دوران کودکی در دوران باستان انجام شده است، اما نه درباره ایران باستان. لازم به ذکر است که آثار مربوط به دنیای یونانی- رومی بر مبنای یک سنت متنی غنی تر می باشد. فقط دو مثال ذکر می شود؛ اولی کتاب ویرایش شده ای با عنوان ساختارهای دوران کودکی در روم و یونان باستان (کوهن و روتر، ۲۰۰۷). مولفان در این کتاب موضوعات گوناگونی از جمله دوران کودکی و تحصیل بر پایه یافته های باستان شناسی، تعلیمات مسیحیت برای کودکان در قرن چهارم، رفاه کودکان و تشریفات گذار به بزرگسالی را مورد بررسی قرار می دهند. فصل هایی وجود دارند که به موضوع دختران و پسران به طور جداگانه و تفاوت های جنسیتی می پردازند. حتی از آن جدیدتر و مفصل تر درباره کودکی و تحصیل رساله آکسفورد در دنیای کلاسیک می باشد (گرابز، پارکین و بل، ۲۰۱۳). این اثر ایده های مربوط به کودکان از دوران بارداری و تولد تا مرگ در یونان، رم، مصر و در محیط های بت پرستی، مسیحی و یهودی را شرح می دهد. اما برای ایران باستان ما به مراتب مدارک کمتری در دست داریم.
با این وجود راه هایی برای بررسی زندگی کودکان و دوران کودکی به خصوص در اواخر دوره باستان وجود دارد. منابع در دسترس ما عمدتاً قوانین مذهبی مرتبط با کودکان، ادبیات اندرز و هر گونه نوشته ای درباره دوران کودکی می باشد. باستان شناسی در این رابطه می تواند کمک بسیاری بکند اگر کاوش بیشتر انجام بگیرد و مطالعه با روش شناسی خاصی انجام شود (کمپ،۲۰۰۱).
اما فقدان کودکان در زمینه باستان شناسی در یک مطالعه مهم مورد توجه و بحث قرار گرفته است (باکستر، ۲۰۰۰: ۱۶۰- ۱۶۱). من قصد ندارم که ارجاعات مربوط به متون قانونی در دسترس را ذکر کنم اما به جای آن اشاره می کنم به یک متن پازند جالب از اواخر دوره ایران باستان که عادت ها و آداب و رسوم کودکان را روشن می کند.
این متن کوتاه به خودی خود یک مطالعه ابتدایی مهم می باشد دست کم برای یک رساله کارشناسی ارشد. حیرت آور است که متن مورد بحث تصویری از تحصیل ارائه می کند که درباره ایران امروزی درست است. در حقیقت خیلی از مثل های ذکر شده دقیقاً چیزی هستند که امروزه تجویز می شوند.
بهترین کار در رابطه با این متن که با آن رو به رو شدم مکالمه فارسی مدرسه راهنمایی اثر هاینریش یونکر می باشد. من نمی دانم که چرا این اثر تاکنون به فارسی ترجمه نشده است و چرا کار جدیدی درباره این متن اخیراً در هیچ زبان اروپایی انجام نشده است. ممکن است به سادگی این را نادیده گرفته باشم، اما این اولین متنی نیست که به ذهن خطور می کند!
به نظر می رسد که تحصیل در ایران زردشتی از ویژگی های خاصی بر خوردار بوده است. فصلی از صد در نثر مطرح می کند که «این برای همه مشخص بوده که فرستادن بچه به مدرسه و یادگیری، هر کار و عمل نیکی که بچه انجام می داده، مانند این است که پدر و مادر با دست های خود انجام داده اند» (یونکر، ۱۹۱۲ : ۱۲). در واقع با خواندن این اثر و مدارکی که می توان از خواندن منابع مربوط به آموزش و کودکان در اواخر ایران باستان به دست آورد، کودکانی دیده می شوند که به خاطر رفتار خوبشان مورد ستایش قرار می گیرند. این نادر است که ما تصویری از زندگی کودکان در دنیای ایرانیان و زردشتیان بدست آوریم. به منظور ارائه اطلاعات مایل هستم تعدادی ترجمه آزاد از برخی متن ها را در اختیار قرار دهم. تا هنگامی که خودم وقت کافی برای کار کردن بر روی یک ویرایش جدید داشته باشم. خوانده های من بر پایه ویرایش و ترجمه یونکر می باشد.
بخش کودکان از متن ۲۵ شروع می شود (یونکر ۱۹۱۲: ۲۰)، در حالی که ۲۴ قطعه اول در رابطه با جوانان است، بنابراین درباره وظایف آنها تفاوت وجدایی وجود دارد:
۲۵- وقتی به مدرسه میروی، راه مستقیم را برو ( و) سگ ها و جوجه ها و احشام را نزن.
۲۷- وقتی به خانه میروی برای دستور پدر و مادر آماده باش (این را دوست دارم).
۲۹- تا زمانی که بهت امر نکرده اند ننشین (این را هم دوست دارم).
۳۰- وقتی به شما گفته می شود که غذا بخور، دماغ و دستان خود را بشور.
۳۳- وقتی غذا خوردنت تمام شد، دندان هایت را تمیز کن.
۳۷-۳۶- خوب بخواب و به درستی برخیز.
۳۸- روز بعد قبل از طلوع خورشید برخیز و دستان و صورت خود را سه بار و ۷ بار خیلی خوب با آب بشور.
۴۳-۴۱- وقتی ۲۰ ساله شدی به نزد فرزانگان، آموزگاران و ون برو. آنها سوالاتی درباره دانش خواهند پرسید و اگر تو جواب را ندانی، مردم نگاهت خواهند کرد. تو (باید) به زمین نگاه کنی.(مردود شدن در امتحانات).
درباره این سایت